Khẩu độ có chức năng gì? Tìm hiểu về khẩu độ và ứng dụng trong nhiếp ảnh

Chào bạn yêu nhiếp ảnh! Nếu bạn đang mày mò tìm hiểu về chiếc máy ảnh thân yêu, chắc hẳn đã từng nghe đến thuật ngữ “khẩu độ” rồi đúng không? Nghe thì có vẻ hơi “pro” nhưng thật ra khẩu độ lại là một người bạn cực kỳ quan trọng, giúp bạn tạo ra những bức ảnh đẹp lung linh đó. Vậy thì khẩu độ có chức năng gì mà lại “thần thánh” đến vậy? Hãy cùng mình khám phá tất tần tật về “người bạn” này trong bài viết dưới đây nhé!

Khẩu độ là gì và nó nằm ở đâu trong máy ảnh?

Để dễ hình dung, bạn cứ tưởng tượng khẩu độ giống như con ngươi của mắt mình vậy đó. Khi trời nắng gắt, con ngươi của chúng ta sẽ tự động co nhỏ lại để giảm lượng ánh sáng vào mắt, còn khi trời tối thì con ngươi sẽ giãn to ra để thu được nhiều ánh sáng hơn. Khẩu độ trong máy ảnh cũng hoạt động tương tự như vậy đó bạn!

Về mặt kỹ thuật, khẩu độ (Aperture) là một bộ phận nằm bên trong ống kính của máy ảnh, có khả năng điều chỉnh độ mở lớn hay nhỏ của ống kính. Độ mở này sẽ quyết định lượng ánh sáng đi vào cảm biến máy ảnh. Khẩu độ được đo bằng đơn vị f-stop, thường được viết là f/ theo sau là một con số. Điều quan trọng cần nhớ là:

• Số f-stop càng nhỏ (ví dụ: f/1.4, f/2.8) thì khẩu độ càng lớn (ống kính mở rộng), cho phép nhiều ánh sáng đi vào.
• Số f-stop càng lớn (ví dụ: f/16, f/22) thì khẩu độ càng nhỏ (ống kính khép lại), cho phép ít ánh sáng đi vào.

Bạn có thể tìm thấy vòng chỉnh khẩu độ trên ống kính của máy ảnh (đối với ống kính có vòng khẩu độ cơ) hoặc điều chỉnh khẩu độ trong menu cài đặt của máy ảnh (đối với máy ảnh kỹ thuật số hiện đại).

Khẩu độ có những chức năng “vi diệu” nào trong nhiếp ảnh?

Vậy thì khẩu độ “biến hóa” được những gì mà dân tình mê mẩn đến vậy? Khẩu độ có ít nhất 3 chức năng chính mà bạn cần nắm vững để “chinh phục” mọi khung hình:

Điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào máy ảnh

Đây có lẽ là chức năng cơ bản và dễ hiểu nhất của khẩu độ. Như mình đã ví dụ ở trên, khẩu độ giống như con ngươi của mắt, giúp bạn kiểm soát lượng ánh sáng “rót” vào cảm biến máy ảnh.

• Khi chụp trong điều kiện thiếu sáng (ví dụ: buổi tối, trong nhà): Bạn cần mở khẩu độ lớn (chọn số f-stop nhỏ như f/1.4, f/2.8, f/4) để thu được nhiều ánh sáng hơn, giúp ảnh sáng và rõ nét hơn.
• Khi chụp trong điều kiện ánh sáng mạnh (ví dụ: trời nắng gắt ngoài trời): Bạn cần khép khẩu độ nhỏ (chọn số f-stop lớn như f/8, f/11, f/16) để giảm lượng ánh sáng, tránh ảnh bị cháy sáng (quá sáng).

Ví dụ thực tế:

Bạn muốn chụp chân dung bạn bè trong một quán cà phê hơi tối. Để ảnh không bị tối và nhòe, bạn sẽ cần mở khẩu độ lớn (ví dụ f/2.8) để máy ảnh thu được nhiều ánh sáng hơn từ môi trường xung quanh. Ngược lại, nếu bạn chụp phong cảnh biển vào một ngày nắng chói chang, bạn sẽ cần khép khẩu độ nhỏ (ví dụ f/11) để đảm bảo bầu trời không bị cháy sáng và chi tiết của cảnh vật được rõ ràng.

Kiểm soát độ sâu trường ảnh (Depth of Field – DOF)

Đây mới chính là “chiêu thức” lợi hại nhất của khẩu độ, giúp bạn tạo ra những bức ảnh “ảo diệu” và đầy tính nghệ thuật đó! Độ sâu trường ảnh (DOF) là vùng không gian trong ảnh mà các vật thể được hiển thị rõ nét. Vùng ngoài DOF sẽ bị mờ nhòe đi. Khẩu độ có khả năng kiểm soát độ rộng hẹp của vùng rõ nét này.

• Khẩu độ lớn (số f-stop nhỏ): Tạo ra độ sâu trường ảnh nông, tức là vùng rõ nét rất hẹp, chủ thể chính sẽ nổi bật lên còn hậu cảnh và tiền cảnh sẽ bị xóa phông mờ ảo. Hiệu ứng này rất được ưa chuộng khi chụp chân dung, hoa lá, hoặc các vật thể nhỏ để làm nổi bật chủ thể và tạo ra hiệu ứng bokeh lung linh.
• Khẩu độ nhỏ (số f-stop lớn): Tạo ra độ sâu trường ảnh sâu, tức là vùng rõ nét rộng hơn, cả tiền cảnh, chủ thể và hậu cảnh đều rõ ràng. Hiệu ứng này phù hợp khi chụp phong cảnh, kiến trúc, hoặc ảnh nhóm đông người, khi bạn muốn mọi chi tiết trong khung hình đều sắc nét.

Ví dụ thực tế:

Bạn muốn chụp một bức chân dung “xóa phông” để làm nổi bật vẻ đẹp của người mẫu. Bạn sẽ mở khẩu độ lớn (ví dụ f/2.0) để tạo ra DOF nông, làm mờ hậu cảnh phía sau người mẫu, giúp người mẫu trở nên nổi bật và thu hút mọi ánh nhìn. Ngược lại, nếu bạn muốn chụp một bức ảnh phong cảnh hùng vĩ với núi non trùng điệp và mây trời bao la, bạn sẽ khép khẩu độ nhỏ (ví dụ f/11) để đảm bảo tất cả các chi tiết từ ngọn núi phía xa đến đám cỏ gần đều được sắc nét.

Ảnh hưởng đến chất lượng quang học của ống kính

Ít ai để ý đến chức năng này, nhưng khẩu độ cũng có ảnh hưởng nhất định đến chất lượng quang học của ống kính, đặc biệt là độ sắc nét và hiện tượng quang sai.

• Khẩu độ lý tưởng (thường nằm trong khoảng f/5.6 đến f/8): Hầu hết các ống kính đều đạt được độ sắc nét tốt nhất và giảm thiểu quang sai (như viền tím, méo hình) ở khẩu độ này. Đây thường được gọi là “sweet spot” của ống kính.
• Khẩu độ quá lớn (khẩu độ mở tối đa của ống kính): Ảnh có thể bị giảm độ sắc nét ở rìa ảnh, xuất hiện hiện tượng quang sai rõ rệt hơn. Tuy nhiên, khẩu độ lớn lại cần thiết trong điều kiện thiếu sáng hoặc khi muốn tạo DOF nông.
• Khẩu độ quá nhỏ (khẩu độ khép tối đa của ống kính): Ảnh có thể bị giảm độ sắc nét do hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng (diffraction), đặc biệt rõ rệt trên các cảm biến có độ phân giải cao.

Lời khuyên:

Để có chất lượng ảnh tốt nhất, bạn nên ưu tiên sử dụng khẩu độ trong khoảng f/5.6 đến f/8 khi có đủ ánh sáng. Chỉ nên mở khẩu độ lớn khi thực sự cần thiết để chụp thiếu sáng hoặc tạo DOF nông. Và hạn chế khép khẩu độ quá nhỏ (ví dụ f/22 trở lên) nếu không thực sự cần DOF sâu tuyệt đối.

Các yếu tố khác cần “bắt tay” với khẩu độ để có ảnh đẹp

Khẩu độ không “đơn thương độc mã” mà luôn cần sự phối hợp nhịp nhàng với các yếu tố khác để tạo nên một bức ảnh hoàn hảo. Dưới đây là một vài “người bạn” thân thiết của khẩu độ:

• Tốc độ màn trập (Shutter Speed): Khẩu độ và tốc độ màn trập luôn đi đôi với nhau trong việc kiểm soát phơi sáng. Khi bạn thay đổi khẩu độ, bạn thường cũng cần điều chỉnh tốc độ màn trập để đảm bảo ảnh không bị quá sáng hoặc quá tối.
• ISO: ISO là độ nhạy sáng của cảm biến máy ảnh. Trong điều kiện thiếu sáng, ngoài việc mở khẩu độ lớn, bạn cũng có thể tăng ISO để ảnh sáng hơn. Tuy nhiên, tăng ISO quá cao có thể gây ra nhiễu hạt (noise) trong ảnh.
• Tiêu cự ống kính (Focal Length): Tiêu cự ống kính cũng ảnh hưởng đến độ sâu trường ảnh. Ống kính có tiêu cự càng dài (ví dụ ống tele) thì DOF càng nông, ngay cả khi cùng khẩu độ với ống kính góc rộng.
• Khoảng cách từ máy ảnh đến chủ thể: Khoảng cách này cũng ảnh hưởng đến DOF. Bạn càng chụp gần chủ thể thì DOF càng nông, và ngược lại.

“Bỏ túi” kinh nghiệm sử dụng khẩu độ từ các “tay máy” chuyên nghiệp

Để bạn có thể “thực chiến” khẩu độ một cách hiệu quả nhất, mình xin chia sẻ một vài kinh nghiệm “xương máu” từ những người chụp ảnh chuyên nghiệp:

• Hiểu rõ mục đích chụp ảnh: Trước khi bấm máy, hãy xác định rõ bạn muốn bức ảnh của mình truyền tải điều gì. Bạn muốn làm nổi bật chủ thể hay muốn mọi thứ đều rõ nét? Mục đích chụp ảnh sẽ quyết định khẩu độ bạn nên chọn.
• Thử nghiệm và quan sát: Đừng ngại thử nghiệm với các giá trị khẩu độ khác nhau và quan sát sự thay đổi của ảnh. Chỉ có thực hành mới giúp bạn hiểu rõ và làm chủ khẩu độ.
• Sử dụng chế độ Ưu tiên khẩu độ (Aperture Priority – Av hoặc A): Chế độ này cho phép bạn tự do điều chỉnh khẩu độ, còn máy ảnh sẽ tự động tính toán tốc độ màn trập phù hợp. Đây là chế độ rất hữu ích để bạn tập trung vào việc kiểm soát DOF.
• Chú ý đến ánh sáng: Ánh sáng là yếu tố quan trọng nhất trong nhiếp ảnh. Hãy luôn quan sát và tận dụng ánh sáng tự nhiên một cách hiệu quả. Khẩu độ sẽ giúp bạn “chế ngự” ánh sáng để tạo ra những bức ảnh ưng ý.
• Đừng quá lạm dụng khẩu độ lớn: Khẩu độ lớn tạo ra bokeh đẹp, nhưng đôi khi DOF quá nông lại khiến ảnh thiếu đi sự sắc nét cần thiết. Hãy sử dụng khẩu độ một cách hợp lý và cân bằng.

Kết luận: Khẩu độ – “trợ thủ đắc lực” của mọi nhiếp ảnh gia

Đến đây thì chắc hẳn bạn đã hiểu rõ khẩu độ có chức năng gì rồi đúng không? Khẩu độ không chỉ đơn thuần là một thông số kỹ thuật, mà còn là một công cụ sáng tạo mạnh mẽ, giúp bạn kiểm soát ánh sáng, tạo ra độ sâu trường ảnh ấn tượng và thể hiện phong cách cá nhân trong từng bức ảnh.

Hãy dành thời gian luyện tập và khám phá sức mạnh của khẩu độ, mình tin chắc rằng bạn sẽ ngày càng yêu thích và “ghiền” cái “nghề” nhiếp ảnh này đó! Chúc bạn có những bức ảnh thật đẹp và đầy sáng tạo nhé! Nếu có bất kỳ câu hỏi nào về khẩu độ hoặc nhiếp ảnh, đừng ngần ngại chia sẻ với mình ở phần bình luận bên dưới nha!